Στον κινηματογράφο υπάρχουν αρκετοί κανόνες. Οι περισσότεροι είναι για να μας προστατεύουν, ώστε να έχουμε μια ομαλή ταινία, χωρίς άτσαλες και απότομες εναλλαγές. Σίγουρα, απαιτείται εμπειρία και πολλές φορές πρέπει να γίνονται λάθη για να μαθαίνουμε.
Ένας από τους βασικότερους και ίσως παλιότερους κανόνες στον κινηματογράφο, είναι αυτός των 180ο.
Τι είναι ο κανόνας των 180ο ;
Ο κανόνας των 180ο είναι μια κατευθυντήρια γραμμή για τις σχέσεις μεταξύ δύο χαρακτήρων στην οθόνη. Ο κανόνας αυτός, θέτει έναν φανταστικό άξονα μεταξύ δύο χαρακτήρων ή ενός χαρακτήρα και ενός αντικειμένου.
Διατηρώντας την κάμερα στη μία πλευρά αυτού του άξονα, οι χαρακτήρες παραμένουν με την ίδια σχέση (αριστερά/δεξιά) η μία με την άλλη. Αυτό μας οδηγεί στο να κρατήσουμε τον χώρο της σκηνής σε τάξη, ώστε να είναι εύκολο από τους θεατές να τον παρακολουθήσουν.
Όταν η κάμερα μεταπηδά αυτόν τον άξονα, τότε έχουμε «σπάσιμο της γραμμής» το οποίο μπορεί να προκαλέσει αποπροσανατολισμό στον θεατή.
Πώς ακολουθούμε τον κανόνα των 180ο ;
Ο κανόνας λέει, ότι μόλις καταλήξουμε στο ποια θα είναι η νοητή γραμμή, πρέπει και να αποφασίσουμε σε ποια πλευρά της γραμμής αυτής θα κινηθούμε.
Για κάθε πλάνο μας, λοιπόν, στη σκηνή αυτή θα πρέπει να κρατήσουμε την κάμερα στο ημικύκλιο αυτό. (εξού και το 180)
Εάν μεταφέρουμε την κάμερα στην άλλη πλευρά, τότε έχουμε «σπάσει την γραμμή» ή «πηδήξει τον άξονα» όπως λέμε στον κινηματογράφο.
Ορισμένοι σκηνοθέτες επιλέγουν να κρατούν τον κανόνα καθ’όλη τη διάρκεια της σκηνής.
Καταφέρνουν έτσι, να έχουν μία πολύ ομαλή σκηνή χωρίς διασπάσεις από απότομες εναλλαγές.
Μια τέτοια προσοχή, όμως, δεν είναι απαραίτητη για κάθε ιστορία.
Υπάρχουν στιγμές που το «σπάσιμο της γραμμής» μπορεί να επωφελήσει και να δώσει κάτι διαφορετικό στην σκηνή μας. Πχ, ένας μπερδεμένος ήρωας, ένας σχιζοφρενής χαρακτήρας κλπ.
Οχήματα και κινούμενοι χαρακτήρες
Εκτός από τις σκηνές διαλόγων, ο κανόνας των 180ο είναι πολύ σημαντικός και για σκηνές με κάποιον χαρακτήρα ή κάποιο όχημα που κινείται εντός του κάδρου μας.
Ας υποθέσουμε ότι βλέπουμε ένα όχημα να κινείται από αριστερά προς δεξιά. Όταν πάμε στο πλάνο με τους χαρακτήρες στο όχημα, πρέπει και αυτοί να κινούνται από αριστερά προς δεξιά. Το ανάποδο θα φαίνεται σαν να γυρνάνε πίσω.
Η τήρηση του κανόνα δίνει στον θεατή προσανατολισμό.
Σπάσιμο της γραμμής
Όπως συμβαίνει με όλους τους κανόνες, είναι εκεί για να τον «σπάμε». Για να το κάνουμε αυτό βέβαια πρέπει πρώτα να τον ξέρουμε καλά και να το κάνουμε σκόπιμα.
Η καμπή αυτού του κανόνα, είναι ήπια σε σχέση με άλλους αλλά ευπρόσδεκτη σε σκηνές όπου θέλουμε να δημιουργήσουμε κάποια ένταση ή μια ραγδαία στιγμή στα επόμενα λεπτά.
Αλλάζοντας επίσης το είδος του πλάνου, μεταξύ κοντινού, μακρινού και μεσαίου, αυξάνει περισσότερο τον επιθυμητό αποπροσανατολισμό που θέλουμε να δημιουργήσουμε.
Ταινίες που σκοπίμως σπάνε τον κανόνα των 180ο
Μερικές δημοφιλής ταινίες που σπάνε τον κανόνα είναι:
The Shining (Stanley Kubrick)
Requiem for a dream (Darren Aronofsky)
Do the right thing (Spike Lee)
American Beauty (Sam Mendes)
25th Hour (Spike Lee)
Σαν άσκηση μπορείτε να δείτε (ή ξαναδείτε) τις ταινίες αυτές και να παρατηρήσετε σε ποιο σημείο και για ποιον λόγο ο σκηνοθέτης αποφασίζει να υπερπηδήσει τον άξονα.